iضرورت طراحی برنامه درسی نوین برای آموزش زبان فارسی به غیر ایرانیان

هرانسانی در دیدن اشیا شیوه ی خاص خود یا جهان بینی خاص خود را دارد. جهان بینی انسان آمیزه ای از ارزش ها، نگرش ها و ادراکات اوست که در سامان بخشیدن به آنچه در پیرامونش اتفاق می افتد، او را یاری می کند. (میلر، 1389 ) طراحی هر گونه برنامه درسی باید مبتنی بر رویکرد ها و روش هایی باشد زیرا تمام فعالیت های لازم برای آموزش و به تبع آن برای طراحی برنامه ی درسی منعکس کننده جهان بینی فرد است. این جهان بینی نسبت به برنامه درسی بیان گر موضع گیری اساسی انسان درباره فرآیند یاددهی ـ یادگیری، اهداف، نقش یادگیرنده، نقش محیط آموزشی، نقش یاددهنده و . . . است. تعیین رویکردها و روش های طراحی یک برنامه درسی از جمله مراحل حساس و ضروری برنامه ریزی درسی است که شالوده آن را بنیادهای فلسفی، ارزشی، فرهنگی، اقتصادی، دینی، اجتماعی تشکیل می دهند. روشن شدن رویکردها و شیوه های طراحی برنامه درسی باعث انتظام در عناصر و مؤلفه های برنامه ی درسی می شود.یکی از برنامه های درسی مهم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برنامه درسی آموزش زبان فارسی به غیر ایرانیان است که همواره نقش بسیار تعیین کننده ای در توسعه و تقویت زبان فارسی، ترویج فرهنگ ایرانی و باورهای دینی، توفیق غیر ایرانیان در کسب مهارت های ارتباطی و توانایی استفاده از متون فارسی در آشنایی با دین اسلام و ایران اسلامی داشته و دارد. اگر قرار است نهادی به نام شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، به این امر مهم یعنی آموزش زبان فارسی به غیر ایرانیان اقدام نماید؛ ضرورت دارد صاحب نظران، برنامه ریزان، روان شناسان و متخصصان آموزش زبان فارسی قبل از هرگونه اقدام ، به تعیین رویکردها و روش های طراحی برنامه درسی آموزش زبان فارسی و تعیین مبانی فلسفی، روان شناختی، زبان شناختی و آموزشی مبادرت ورزند تا مسیر برنامه ریزی درسی از طراحی تا اجرا و ارزشیابی برای یاددهندگان زبان فارسی و یادگیرندگان غیرایرانی آن روشن باشد.با وجود همه تلاش های خالصانه استادان و پژوهشگران حوزه زبان و ادب فارسی، بررسی وضعیت موجود نشان می دهد که اصول علمی برنامه ریزی درسی، طراحی برنامه درسی و تولید مواد آموزشی در اکثر برنامه های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان رعایت نشده است. در هر نوع آموزش، از جمله آموزش زبان دوم، طراحی برنامه درسی و تولید مواد آموزشی فعالیت عمده ای است که در مقایسه با تدریس به هیچ وجه از اهمیت کمتری برخوردار نیست. طبیعی است اگر مرحله برنامه ریزی دست کم گرفته شود یا به آن اهمیت کافی داده نشود، فعالیت های آموزشی و تلاش های استاد و زبان آموز از درجه مطلوبیت بالایی برخوردار نخواهد شد. خلاصه این که آموزش باید طراحی و در قالب یک برنامه درسی تدوین شود نه این که برحسب اتفاقروی دهد. طراحی برنامه درسی زبان فارسی حداقل دو فایده دارد: 1-کیفیت آموزش زبان فارسی را بالا می برد. زیرا یک برنامه مدون برای استاد و زبان آموزان به منزله نقشه ای است که فعالیت های یاددهی – یادگیری فارسی را سامان می بخشد. 2-در مواقعی که یک دوره آموزشی توسط بیش از یک استاد تدریس می شود، هماهنگی و انسجم اجرای برنامه طراحی شده را تضمین می کند.

      دراین مقاله، ضمن بررسی وضعیت فعلی برنامه درسی آموزش زبان فارسی به غیر ایرانیان؛ رویکردها و روش های طراحی این برنامه درسی تبیین می شود ؛ راهبردها ی عملی برنامه ریزی درسی آموزش زبان فارسی و در نهایت الگویی برای طراحی نوین برنامه آموزش زبان فارسی ارائه می گردد تا با عنایت به دستاورد های علمی، مورد استفاده مسئولان و دست اندرکاران قرار گیرد.(قاسم پور، چکیده مقاله ارائه شده در همایش بین المللی گسترش زبان وادبیات فارسی،90 )

مقایسه تطبیقی روش های آموزش فارسی و عربی در ایران و عربستان

این پژوهش قصد دارد از طریق تطبیق و مقایسه‌ی دیدگاه ها، رویکردها و روش‌های برنامه‌ی درسی ‌آموزی به توصیف مبانی روان شناختی و زبان شناختی این برنامه درسی بپردازد تا از این طریق بتواند انعکاس بنیان ها و اصول نظری حوزه های فوق را در برنامه‌ی درسی زبان آموزی کشورهای ایران و عربستان سعودی تبیین کند. تعیین رویکردها و روش‌های یک برنامه درسی از جمله مراحل حساس و ضروری برنامه‌ریزی درسی است که چهارچوب نظری و مفهومی برنامه ی درسی را پی‌ریزی می‌کند، روشن شدن دیدگاه، رویکرد و روش باعث انتظام در مؤلفه‌های برنامه درسی و جهت‌گیری مشخص در مراحل برنامه ریزی درسی می‌شود. بررسی دیدگاه ها، رویکردها و روش‌ها در برنامه‌ی درسی زبان فارسی و عربی نشان می‌دهد که در حوزه ها‌ی روان شناسی، زبان شناسی و برنامه‌ی ریزی درسی هر سه مقوله دیدگاه، رویکرد و روش بهم نزدیک هستند و تنها نوع بیان و اصطلاحات تفاوت دارد. برنامه ی درسی زبان آموزی از پنج عنصر تفکر، گوش کردن، گفتن، خواندن و نوشتن تشکیل شده است و در هر کشوری به نسبت نوع نگاه و رویکرد برنامه‌ی درسی، عناصر و مؤلفه ها فرق می‌کند اما در هر دو کشور به رویکرد، چهار مهارت زبانی، اهداف و محتوا و قواعد دستوری توجه شده است. به طور کلی در حوزه ی برنامه ی درسی آموزش زبان فارسی و عربی پنج دیدگاه سنت گرایی، تجربه گرایی، صلاحیت مداری، تحقق انسانی و شناختی وجود دارد. علاوه بر این در این حوزه سه رویکرد کلی نیز دیده می شود: رویکرد سنت گرایی، رویکرد واقع گرایی و رویکرد انتقادگرایی. در حوزه ی زبان شناختی نیز سه دیدگاه کلی ساختاری، گشتاری و ارتباطی و رویکردهایی نظیر کلی، تحلیلی، ترکیبی، زبان شناختی، تجربه زبانی، موقعیتی، طبیعی، ارتباطی و ... و روش هایی مثل جمله محوری، کلمه محوری، مستقیم، دستوری، ترجمه، صامت و ارتباطی و .. . دیده می شود.(حسین قاسم پور،1382)

زبان آموزی

زبان آموزی یکی از مهم ترین تکالیف مراکز آموزشی است . در این زمینه علی رغم کارهای انجام شده ، هنوز کار انجام نشده بسیاری وجود دارد که بر هر ایرانی واجب است تا در جهت توسعه و آموزش و اشاعه آن قلم وقدم بزند.

معیارهای شعر کودک

شعر عبارت است از اثری است که در آن احساس، عاطفه و اندیشه های شاعر به گونه ای از راه کاربرد زبان و با استفاده از عناصر شعری از نوع احساس و عاطفه، خیال انگیزی، موسیقی شعر، شکل و ساختار و ... انتقال داده می شود. در شعر کودک علاوه بر این ویژگی ها محتوای آموزشی نیز مد نظر است که باید از صافی هنری شعر گذشته و به طور غیر مستقیم به کودکان منتقل شود.

1.سادگی

شعر کودک از هر جهت باید ساده و قابل دریافت برای کودکان پیش از دبستان باشد. خصوصاً کاربرد کلمه ها باید برگرفته از واژگان خود کودکان باشد و از ترکیب ها( از هر نوع آن) پرهیز شود ضمناً در معنی کلمه ها نیز از طرح مفاهیم انتزاعی خودداری شود. ادامه مطلب...

1. ازنظرات دیگران ندانسته، انتقاد  و شکایت نکنید.
2. با دیگران صادق باشید.
3. دردیگران انگیزه ایجاد کنید.
4. همیشه حتی در هنگام مشکلات و سختی ها خنده رو باشید.
5. به یاد داشته باشید که نام هر فردی زیباترین و مهمترین کلمه است.
6. شنونده خوبی باشید. دیگران را تشویق کنید در مورد خود صحبت کنند.
7. به "نظر" دیگران احترام بگذارید. هرگز نگویید " شما اشتباه می کنید"
8. اگر اشتباه کردید، سریع و صادقانه آن را بپذیرید.
9. دوستانه و مهربانانه صحبت کنید.
10. طوری صحبت کنید که طرف مقابل همیشه در پاسخ تان "بله" بگوید.
11. اجازه دهید طرف مقابل بیشتر صحبت کند.
12. اجازه دهید طرف مقابل احساس کند از شما برتر است.
13. صادقانه همه چیز را از نگاه طرف مقابل ببینید.
14. با عقاید و آرزوهای مثبت و سازنده دیگران همراه شوید.
15. عقایدتان را هرگز به دیگران تحمیل نکنید.
16. خود را با علائم غیرکلامی طرف مقابل هماهنگ کنید.
17. صادقانه از دیگران تعریف کنید.
18. اشتباهات دیگران را غیر مستقیم تذکر دهید.
19. قبل از انتقاد از دیگران در مورد اشتباهات خودتان صحبت کنید.
20. به جای دستور صریح، سؤال کنید.
21. در دیگران احساس امنیت ایجاد کنید.
22. هر پیشرفت جزیی و هر نکته مثبتی را تحسین کنید.
23. مشوق باشید و بکوشید اشتباه دیگران را آسان و قابل اصلاح نشان دهید.
24. بگذارید افراد از انجام پیشنهادات شما خوشحال شوند.
25. اگر برای کسی کار مثبتی انجام می دهید، انتظار جبران نداشته باشید

طراحی برنامه زبان آموزی دوره پیش دبستانی برای مناطق دو زبانه به دوره ابتدایی

در این پژوهش، با استفاده از الگوی برنامه درسی کلاین در حیطه برنامه ریزی درسی اعم از هدفها ، محتوا، فعالیت های یادگیری دانش آموزان ، روش های ارزشیابی ، منابع و ابزار یادگیری، زمان ، فضا و یا محیط ، گروهبندی دانش آموزان و راهبردهای تدریس مورد بررسی قرار گرفته و سؤالات پژوهش نیز با توجه به جمع بندی حاصل از نظرات نمونه‌های پژوهش سازماندهی شده است.روش پژوهش در مطالعه حاضر از نوع پژوهش‌های توصیفی است و در آن دیدگاه و نقطه نظرات نمونه‌های تحت بررسی توصیف شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر را دو گروه ، متخصصان امر برنامه‌ریزی و تعلیم و تربیت کشور و زبان شناسان و مجریان امر تعلیم و تربیت تشکیل داده اند که از طریق روش نمونه گیری خوشه ای طبقه ای ، دیدگاههای نمونه های مرد و زن در پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است. ابزار جمع آوری اطلاعات ، پرسشنامه محقق ساخته است که با استفاده از منابع مرتبط در دسترس تهیه ، و با سازماندهی تخصصی با افراد صاحبنظر در امر تعلیم و تربیت، روایی آن بررسی و متناسب با نیازهای آموزشی کودکان مناطق دوزبانه ، اعتبار آن نیز مورد بررسی و تأیید قرار گرفته است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، از روشهای آمار توصیفی و نیز آمار استنباطی (آزمون تی) استفاده بعمل آمده است . نتایج عمده این پژوهش عبارت است از اینکه می توان با ایجاد آمادگی جهت تلفظ مناسب کلمه ها در این دوره ، یادگیری تلفظ صحیح کلمات را به این گروه از دانش آموزان یاد داده و اسباب یادگیری در دقت و تمرکز حواس بر پیام های شفاهی زبان فارسی را فراهم نمود ، همچنین با آموزش گنجینه مناسب از کلمه های زبان فارسی موجبات رسیدن به سایر اهداف آموزشی را فراهم نمود. از طرفی توجه به تفکر خلاق و علایق دانش آموزان با در نظر گرفتن نیازهای جامعه و با توجه به فرهنگ ملی و پیشرفتهای علمی و فناوری در تدوین محتوا بسیار مؤثر می باشد. استفاده از روشهای تدریس ایفای نقش ، الگوی بدیعه پردازی و فراهم نمودن امکانات مشاهده و بازدید و کاربرد منابع مهم در یادگیری این دانش آموزان بویژه استفاده از تصاویر، لوحه ها و سی دی های مرتبط، کتاب ، فیلم و... و بکارگیری فعالیتهای فوق برنامه نظیر موسیقی و تمرین های هنری در تسهیل یادگیری مفید می باشد. در نظر گرفتن آموزش زبان آموزی قبل از 5 سالگی با استاندارد تعداد 10 تا 15 نفر در هر کلاس ، استفاده محتوای درسی از آسان به مشکل و کاربرد روشهای ارزشیابی همچون پوشه کار و در نهایت استفاده از تخصص مربیانی با تحصیلات حداقل لیسانس و مرتبط با آموزش زبان .

استادراهنما:دکتر بهمن زندی/استادمشاور:دکترحسین قاسم پورمقدم/ دانشجو : معصومه عربی ، کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی، پیام نور تهران، 1387 

کارکرد های زبان

      هالیدی تئوری نیرومند کارکرد های زبان را در هفت عملکرد یا کارکرد شرح می دهد که برای یادگیری اولین زبان بچه ها انجام می شود:  

1-    کارکرد وسیله ای: به کار بردن زبان برای به دست آوردن اطلاعات

2-    کارکرد تقابلی : به کار بردن زبان برای ایجاد تقابل با دیگران

3-    کارکرد شخصی: به کار بردن زبان برای بیان احساسات و معانی 

4-    کارکرد اکتشافی: به کار بردن زبان برای یاد گیری و کشف

5-    کارکرد تخیلی : به کار بردن زبان برای خلق دنیای تخیل

6-    کارکرد نشانه ای : به کار بردن زبان برای رد و بدل کردن اطلاعات

7  - کارکرد نظمی: به کار بردن زبان برای کنترل رفتار دیگران . (ریچاردز )

نوشتن آخرین بخش زبانی است که برای دانش آموزان مدارس ابتدایی توسعه یافته است. چیزی که کودک برای نوشتن انتخاب می کند دو ریشه دارد. ریشه ی اول در تجربیات و معانی گرفته شده از آنهاست، ریشه دوم دستورالعمل(بکارگیری) آن معانی در بخش های زبانی پیش نیاز گوش کردن، صحبت کردن، و خواندن است . نوشتن از پیچیده ترین ارکان زبان آموزی است این مهارت نیز مانند مهارت خواندن ، اکتسابی است. معمولاً تصور عامه این است که خواندن و نوشتن لازم و ملزومند و کسی ، خواندن آموخت خود به خود نوشتن را نیز می آموزد. در صورتی که هرگز چنین نیست البته باید دانست مهارت در خواندن بر روی مهارت در نوشتن تاثیرگذار است. نوشتن یک آفرینش و خلاقیت تام است که در یک طرف آن خلق افکار و اندیشه ها و در طرف دیگر خلق و نظم بخشی این اندیشه ها در قالب های زبانی مورد نظر قرار دارد.

علمای علوم تربیتی و روان شناسان زبان، مهارت خواندن را بیش از دیگرمهارت ها مورد توجه قرار داده اند . گفتنی است در اولین دایرة المعارف روان شناسی زبان که در سال 1994 منتشر شد اولین مقاله به روشهای خواندن اختصاص یافته است. کودک زمانی به سادگی خواندن را فرا می گیرد که تجارب زبانی خوبی داشته باشد و در دوران کودکی در معرض خواندن قرار گرفته باشد . تعامل با بزرگسالان ، تقلیداز آنها، کاوش های خود کودک و البته آموزش رسمی خواندن، مبنای چنین دستاورد بزرگی است.

رشد زبان به دو عامل درونی وبیرونی بستگی داردعوامل درونی شامل:تجربه،تفکرورشدوعوامل بیرونی شامل:خانواده،مدرسه،همسالان واجتماع می شود.

        تجربه: پایه واساس یادگیری تجربه است وتجربه یا به صور مستقیم است یا غیر مستقیم.

      1 – تجارب مستقیم :

 منظور ان دسته از تجارب است که از تماس مستقیم کودک بااشیا حاصل می شود. کودک ضس از رسیدن به محله حسی وحرکتی شروع به لمس ودستکاری اشیا میکند وازآن تجربه کسب می کندحاصل این کاراولا موجب شناخت نسبی اشیاء می شودوثانیاً یادگیری نام وسپردن معنی ان در ذهن است.

2 – تجارب غیر مستقیم :

منظور یادگیری آن دسته از مفاهیم است که توسط دیگران مسقیماتجربه شده است وکودک از طریق دو حس شنوایی وبینایی آنها را می آموزد .مانند معانی ومفاهیمی که از طریق شنید ن یا خواندن داستانها وشرح حالها یاد می گیرد یا تجاربی که درضمن مشاهده یک فیلم در تلویز یون کسب می کند گفتنی است که این گونه آموزش ها در مراحل بالا ی یادگیری زبان ( پنج یا 6 ) سالگی صورت می گیرد .